Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak Gerileme Paradigmasının Sonu

Halil Inalcik, Kemal Karpat, Cemal Kafadar, Ilber Ortayli, Mehmet Genç, Bernard Lewis, Donald Quataert, Linda Darling, Jane Hathaway, Douglas Howard, Rhoads Murphey, Ugur Tanyeli, Jonathan Grant’in yazilariyla yeni bir Osmanli Tarihi yaziliyor… "Osmanli tarihi" denilince hafizamiza düsen tablo asagi yukari sudur: Sögüt'te baslayip Bursa'da kivam kazanan kurulus döneminde Osmanli, Istanbul'un fethiyle yükselise geçmis ve bu süreç, zirvesine ulasigi Kanuni devrine kadar sürmüstür. Ancak bu 'Altin Çag', Kanuni'nin 1566'daki ölümüyle sona ermis ve duraklama dönemi baslamis, 2. Viyana yenilgisi ise gerilemeyi belirgin hale getirmistir. Bunu 18. yüzyildaki çöküs, 19. yüzyildaki parçalanma ve nihayet 1922'deki yikilis izlemistir. Bu asinasi oldugumuz tabloda dikkat çeken nokta, Kanuni'nin ölümüne kadar geçen yaklasik 250 yili olumlu, ondan sonraki 350 yili ise olumsuz olarak resmetmesidir. Böylece aslinda bizim "Osmanli tarihi" dedigimiz ve ögretme hevesini duydugumuz tarih, neredeyse asil tarihinin yarisi bile degildir, zira duraklama, gerileme, çöküs denilince ögretenin de, ögrenenin de hevesi büyük ölçüde kaçmaktadir. Dolayisiyla böyle yarim yamalak bir tarih okuyarak yetisen insanlardan olusan bir toplumun çagdas bir tarih bilincine ulasmalari elbette beklenemez. Öte yandan Halil Inalcik'tan Linda Darling'e, Ilber Ortayli'dan Douglas Howard'a, Cemal Kafadar'dan Rhoads Murphey'ye, Mehmet Genç'ten Donald Quataert'e, Kemal Karpat'tan Jonathan Grant'e, Ugur Tanyeli'den Cornell Fleischer ve Jane Hathaway'e ve daha pek çok Osmanli uzmanina göre kitaplarimizda okuttugumuz "Osmanli'nin gerilemesi", apaçik bir olgu degil, çözülmesi gereken bir problemdir. Üstelik bir tarihçinin tarihte ilerleme veya gerileme olmasina 'takmasi' ne kadar bilimsel bir tutumdur? Bir bilim adami olarak tarihçinin 'ileri' dönemleri kendisine yakin bulurken, 'geri' dönemleri ihmal etmesi ne kadar anlamlidir? Osmanli tarihi arastirmalarindan tanidiginiz Mustafa Armagan'in yayina hazirladigi Osmanli Tarihini Yeniden Yazmak adli kitap, bu ve benzeri sorulari çagimizin yetkin tarihçilerinin kalemlerinden sunuyor sizlere. Ve yaklasmakta olan bir 'tarih devrimi'nden söz ediyor: Öyle görünüyor ki, bu 'yeni' tarihte artik Osmanli'yi, ömrünün büyük bir bölümünde gerileme belasiyla bogusan aciz bir devlet olarak degil, tam tersine, bazi ciddi sorunlari bulunsa bile, kendini yenileyen, dönüstüren ve çaga ayak uydurma yolunda ciddi adimlar atan dinamik bir devlet ve toplum olarak degerlendirecegiz. Osmanli Tarihini Yeniden Yazmak yeni Osmanli tarihçiliginin müjdelerini veren öncü çalismalardan biri.