Osmanlı Sarayının En Ünlü Haremeağası Hacı Beşir Ağa

Besir Aga’nin hayat hikâyesi, Osmanli Imparatorlugunun en güçlü kisisi haline gelen Habesistanli bir kölenin hikâyesidir. Afrika köle ticaretinin acimasiz girdabina sürüklenen, Yukari Misir’da igdis edilen, Kahire’de satilan, sonra Topkapi Sarayina getirilen Habesi oglanlardan biridir Besir Aga. Bütün zorluklarin üstesinden gelmis, Darüssaade agaligi makamini kendinden önceki ve sonraki bütün agalardan daha uzun süre, tam 29 yil isgal etmis ve makami siyasi ve askeri nüfuzunun zirvesine ulastirmisti. 18. yüzyil baslarindan itibaren, veziriazam fiilen sultanin yerine geçerken; Besir de, veziriazamlarin seçiminde, hamiliginde ve hatta azledilmesinde en güçlü kisi haline gelmisti. Besir Aga Osmanli saray kültürünü, yerel siyasi kültürü ve imparatorluk siyasetini etkilerken, Osmanli Sünni Islam anlayisinin sekillenmesinde de kilit bir rol oynadi. Mekke ve Medine vakiflarina nezareti ve Hz. Muhammed’in Medine’deki kabrine muhafizlik eden türbedar agalarinin seyhülharemi olarak hizmeti sayesinde, hac ziyaretlerinin ve peygambere hürmetin usulleri üzerinde kendi izlerini birakti. Kütüphaneler, kuran mektepleri ve imparatorlugun birçok kritik noktasinda medreseler kurarak resmî Hanefi mezhebini güçlendirdi. Besir Aga, tasavvuf tarikatlarina ait yapilarin da hamisiydi. 18. yüzyil sirasinda Arap topraklarindaki Halveti ve Naksibendi tarikatlarinin Besir Aganin katkilariyla güçlenmis olduguna hiç kusku yoktur. Osmanli sarayina igdis edilmis bir köle olarak gelen Besir Aga, uzun ömrünün sonunda Sünni Müslüman bir üstat, bir devlet adami, bir edip, bir mutasavvif ve kitapsever olarak tarihte iz birakti. Geride biraktigi eserler arasinda Istanbul, Cagaloglu’ndaki Haci Besir Aga Külliyesi, Eyüp’teki Besir Aga Darülhadisi, Istanbul’un çesitli semtlerindeki çesmeleri, Kahire’deki sebil-mekteb ve Bulgaristan Zistovi’deki medrese sayilabilir. Ama belki de günümüze biraktigi en önemli miras, bir bölümünü Besir Aga Külliyesi’ne (1007 cilt), bir bölümünü Eyüp Darülhadisi’ne vakfettigi bugün Süleymaniye Kütüphanesi’nde korunan zengin kütüphanesidir. Profesör Jane Hattaway Ohio State Universitesi Tarih Bölümünde Osmanli tarihi ögretim üyesi.