Osmanlı Devleti'nde Haremeyn Vakıfları (16. ve 17. yüzyıl)

Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere sehirleri, Müslümanlar nazarinda yeryüzünün en mukaddes mekânlaridir. Haremeyn diye isimlendirilen bu iki sehir her asirda merkezî idârelerin ve sahislarin fevkalâde ilgisine mazhar olmustur. Hulefâ-i Râsidîn döneminden baslayarak her müslüman devlet Mekke ve Medîne sehirlerine hizmet etmek için yarismistir. On bes asirlik Islâm tarihinin en uzun süreli ve en muhtesem siyasî tesekkülü olan Osmanli Devleti’nde ise, bu Mukaddes beldelere hizmet aski her bakimdan zirveye ulasmistir. Bu kitap; basta Haremeyn’e hizmet için kurulan vakiflari, vakiflarin idâresini ve devlet adamlarinin basta padisahlar ve aileleri olmak üzere hususî yardim ve bagislarini konu almaktadir. Muhtevasi Haremeyn’in Osmanli idâresine geçis tarihi olan 923/1517’den 17. asir sonlarina kadar (1100/1689)’dir. Giris kisminda; vakiflar ve vakiflarin ictimâî (sosyal) hayata etkileri ele alindi. Birinci bölümde Misir ve Hicaz’in Osmanli idaresine katilmasi, vakiflar sayesinde Hac yolunda ve Haremeyn’de yapilan hizmetlere yer verildi. Bu hizmetler arasinda Sam-Mekke arasinda gerçeklestirilen yolculugu kolaylastirmaya yönelik faâliyetlerle Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere’de su sikintisini giderme gayesiyle yapilan çalismalar ve her iki sehirde de gerçeklestirilen egitim yatirimlari vardir. Ikinci bölümde, fukarâ ve mukaddes mekânlara hizmet edenler için kurulan vakiflar ve hususî tahsîsât ele alindi. Üçüncü bölümde Haremeyn vakiflari çesitlerine göre tasnif edilip bu konuda doyurucu malumat verildi. Dördüncü bölümde vakiflarin Mekke ve Medîne’ye irsâl ameliyesi olan surre ve vakif kuruculari anlatildi. Son bölümde ise Osmanli Devleti’nde Haremeyn Vakiflarinin idâresi, Haremeyn Evkâf Nezâreti’nin kurulusu ve isleyisi bahse konu oldu.