İslam Devletleri Tarihi - Başlangıçtan 1927 Ylına Kadar

İslam tarihi kitabı yazmak eski Osmanlılar’da gelenek halini almışsa da Halil Edhem Bey’in, Stanley Lane-Poole’un The Mohammadan Dynasties kitabını modern tarih metodolojisini de kullanarak ilavelerle Düvel-i İslamiye [İslam Devletleri Tarihi] ismiyle Türkçeye çevirerek yayımlaması muhtemelen alanında bir ilktir. İslam Devletleri Tarihi başlangıcından kitabın basım tarihi olan 1927 yılına değin Endülüs’ten Hind’e, Deşt-i Kıpçak’tan Mağrib’e uzanan geniş İslam coğrafyasında hüküm sürmüş ve kısa süre dahi olsa İslam tarihinin bir parçası olmuş hanedanlara, devletlere, kabilelere, halklara ve kişilere ışık tutuyor. Bir el kitabı niteliğindeki bu eserde, Stanley Lane-Poole önceden planlanmış coğrafî bir sistemi takip ederek İslam hanedanlarını batıdan doğuya doğru anlatıyor. Ufak hacimde olmasına rağmen hem mekân hem de zaman bakımından kapsayıcılığı bu eserin belki de en ayırıcı özelliklerindendir.
Okuyucu bu kitap vasıtasıyla kısa ve öz bir biçimde Abbasileri, Endülüs’ü, Selçukluların yayılmasını, Haçlı Seferlerini, Anadolu beyliklerini, Hind hükümdarlarını, Osmanlı Devleti’ni ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu bir bütün olarak inceleyebilir, coğrafî ve kültürel devamlılık ve etkileşimler üzerine düşünebilir.
Halil Edhem Bey gibi son devrin büyük bir kültür insanının kaleminden çıkan İslam Devletleri Tarihi kendisinin yıllarını verdiği Anadolu İslam kitabeleri ve İslamî sikkeler üzerine çalışmalarının da bir hülasası sayılabilir. Bu açıdan kitabın aslı, meşhur İslam tarihçisi, nümizmatik uzmanı, British Museum’ın İslam Sikkeleri Koleksiyonu idarecisi ve Dublin, Trinity College’ın Arapça profesörü olan Stanley Lane-Poole tarafından hazırlanmışsa da Halil Edhem Bey bu eseri kendi epigrafik ve nümizmatik çalışmalarının yanında Türkçe, Arapça ve Farsça yazılmış önemli birincil kaynaklardan da faydalanarak zenginleştirmiş, eksik ve hatalı gördüğü noktaları düzeltmiş ve bazı açılardan yeniden yazmıştır.