Beş Tarzı Siyaset

Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi, Osmanlı Devleti’nin hem idârî hem de toplumsal açıdan bunalımlı bir döneminin mütefekkiridir. Söz konusu dönem 17. yüzyıl sonları ile 18. yüzyıl başlarına tekabül etmektedir. Pîrîzâde böylesi bir dönemde ilmiye sınıfına mensup ve bu sınıfın en tepesine kadar çıkmış bir kişi olarak, toplumu ve devleti içten içe kemiren bütün huzursuzluk ve kargaşanın bizzat şahidi olmuştur.
Böylesi çalkantılı bir dönemde Şeyhülislamlığa kadar uzanan bilfiil devlet hizmetinin yanında Osmanlı ilim ve kültür dünyasına son derece önemli bir katkıda bulunmuştur. Bu katkı İbn Haldûn Tarihi’nin Mukaddime’sini Türkçeye çevirmesidir. Pîrîzâde bu tercümeyle sadece Osmanlı fikir hayatına önemli bir katkıda bulunmakla kalmamış aynı zamanda Mukaddime’nin evrensel olarak tanınmasına da katkı sağlamıştır. Öyle ki bu eseri Avrupa’da ilk tanıtan Hammer Prugstall kitabın içeriğini, Pîrîzâde’nin Türkçe tercümesinin el yazmasından öğrenmiştir.

Osmanlı fikir hayatına bu denli önemli bir katkıda bulunan Pîrîzâde’nin eserlerinden birisi de Kitabü’s- Siyâse fî Etvâri’l-Hamse adlı risaledir. Hacim olarak mütevazi olmakla birlikte, içerik olarak zengin olan bu eserde Kâtib Çelebi'nin Düsturü'l-amel li-ıslahi'l-halel adlı eserini esas alarak ve İbn Haldûn ile Makrizi'nin görüşlerinden de faydalanarak "Etvar-ı Hamse" adıyla beş başlık altında ahlâki, içtimaî ve siyasi konulara dair görüş ve düşüncelerine yer vermiştir.

Müellifin eseri yazarken kullandığı metodolojik yaklaşım biçimi, modern araştırmacıların çalışma tarzını anımsatır. Özellikle yararlandığı kaynaklara eserin ve müellifinin isimlerini vermek suretiyle atıfta bulunması kayda değerdir.