Ahmed Safi Dönmeler Adeti

Dönmelik (Sabataycilik), 1666 yilinda Izmir Yahudileri arasinda ortaya çikarak, “Beklenen Kurtarici Mesih” oldugunu iddia eden ve Musevîlik’te bazi degisiklikler yapan Haham Sabatay Sevi’nin (1626-1675) baslattigi dinî bir harekettir.Bir zaman sonra mecbur kalarak Müslüman olan Sevi gibi, onun yolundan gidenler de, görünüste Müslümanligi kabul etmisler, ancak gerçekte bambaska bir inanç ve ibadet sistemine göre gizli bir hayati sürdürmüslerdir. Bu zümrenin, onlara mahsus bir terim halini alan “Dönme” ifadesi ile tanimlanmalarinin sebebi de bu samimiyetsizlik ve gizlilik olmustur.Zaman içinde güçlenerek ve teskilâtlanarak devam eden bu hareketin mensuplari, son 350 yillik Osmanli Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti devirlerinde, her sahada önemli roller oynamislardir.Bugün dünyanin birçok merkezinde bulunan Dönme zümreleri ile bunlarin inanç ve âdetleri hakkinda son yillarda dikkate deger arastirmalar yapilmaktadir. Bu arada, Osmanli toplumunun Dönmeler hakkindaki bilgisine ve düsüncelerine dair, simdiye kadar, elimizde ciddi bir eser bulunmuyordu.Zamaninin taninmis yazarlarindan olan Ahmed Sâfî Bey (1851-1926), Selânik’te Ordu Baskâtibi olarak vazife gördügü 1879 yilinda, bu sehirde kalabalik olarak yasamakta bulunan Dönmeler hakkinda bir arastirma yapmistir. Yazarin 18 cilt ve 3350 sayfa tutan ve elyazisi ile mevcut bulunan notlari arasinda kayitli olan bu arastirma, yazdiklarini yayinlamayi düsünmeyen bir aydinin, tarafsiz ve garazsiz gözlemlerinden ibaret bulunmakta ve bu sebeple de çok önemli bir belge teskil etmektedir. Bu eser hâlen Dönmeler hakkinda, Türkiye’de ve Türkçede bulunmus en eski kaynaktir.Yazarinin “Dönmeler Âdeti” adini verdigi bu önemli arastirma, eski yazili asli, çeviri yazisi ve sadelestirilmis metni ile, bir belge olarak, ilk defa yayinlanmaktadir. Bu degerli eserin, tarihe ve sosyal arastirmalara merakli okurlarimiz tarafindan hak ettigi ilgiyi görecegine inaniyoruz.