Trabzon Kent Mirası Yer-Yapı-Hafıza

Iki yüzün üzerinde seyahatnameye konu edilmis, hakkindaki ilk yazili kaynaklar M.Ö. 400’lere kadar inen Trabzon’un yerel mimarlik ve sanat tarihi üzerine ilk arastirmalarin 1895’te Bulletin de Correspondance Hellénique’te yayinlanan biri Josef Strzygowski’nin, ötekisi ise Gabriel Millet’in –baska Ayasofya olmak üzere Trabzon’daki Bizans kilise ve manastirlarini konu edinen- iki makalesi ile basladigi söylenebilir. 1985’te Anthony Bryer ve David Winfield’in kaleme aldigi iki ciltlik The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos kitabi ise, 19. yy. sonunda baslayan, Trabzon’un Bizans anitlari üzerine odaklanmis arastirmalarin –bir bakima- tüm sonuçlarinin bir araya getirildigi, tümel bir yaklasim sergileyen son çalisma olmustur. Bu çalismayla birlikte 90 yillik bir sürede düzensiz araliklarla, ancak sistemli bir biçimde, onlarca arastirmayla bu bölgedeki neredeyse tüm Bizans anitlari tespit edilmis, tarihi, mimari ve sanatsal nitelikleri bilimsel bir düzeyde ortaya konularak belgelenmistir. Ancak Trabzon’daki Osmanli devri yapilarinin –bilimsellik düzeyleri bir yana- incelemeye deger görülerek farkli nitelikli yazilari konu edilmesi 1960’li yillarin ortalarini bulmustur. 1970’li yillarin ortalarindan itibaren giderek artmasina karsin mimarlik ve sanat tarihi baglaminda bilimsel bir düzeyde kentin Osmanli devri yapilarinin arastirmaya konu edildigi çalismalar ise iki elin parmaklarini geçmemektedir. Bu kitap uzun yillar ihmale ugramis, kentin fethi ile Cumhuriyet dönemi arasinda insa edilmis Osmanli devri yapilari ile dönemin kültür ortamlari baglaminda 14 bilimsel makaleden olusmaktadir. Her bir çalisma, odaklandiklari yapilar ve kültür ortamlari ekseninde daha önce üzerinde –çogunlukla- hiç durulmamis alanlardaki arastirmalari içermektedir. Ayrica genç Türkiye Cumhuriyeti’nin, Imparatorluktan devraldigi “kent” ve “tarihi eser” mirasina 1930’lu yillardaki yaklasimlarini Trabzon özelinde okumamizi ve anlamamizi kolaylastiran, ancak arastirmacilar için ulasilmasi artik zor, Trabzon’a özgü en eski metinler de bu çalismada bilgi dolasimina dâhil edilmistir. Kitap bu niteligiyle bahsi geçen boslugu doldurmaya aday ve yeni arastirmalara kaynak olabilecek bir potansiyel sunmaktadir.