Tasavvufta Yüz Basamak Menazilü's-Sairin

Hâl ilmi olmasi itibariyle tasavvufun anlasilmasi için yasanmasi ve tadilmasinin yani sira, söz ve yaziyla anlatilan bir tarafi da vardir. Ilk dönemlerden itibaren sûfîler yasadiklari hâlleri anlatmak için risâle ve kitaplar kaleme almis ve yazdiklari eserlerde ortak bir dil olusturmaya çalismislardir. Onlarin bu çabalari diger ilim dallarinda oldugu gibi tasavvufta da kendine özgü istilah, terim ve deyimlerin ortaya çikmasini saglamistir. Sûfî müellifler arasinda hakli bir söhrete sahip olan Kuseyrî, Risâle adiyla taninan eserinde bu hususa dikkati çekerek, tasavvufun ilimler hiyerarsisinde bir yer edinmesinde sûfîlerin gelistirdikleri istilah ve deyimlerin önemini vurgulamistir. Bu nedenle dogusundan itibaren bir çok sûfî müellif tarafindan tasavvuf terimleriyle ilgili müstakil eserler yazilmis ve bu alanda genis bir literatür olusmustur. Gerek terimlerin tesekkülü, gerekse yasanilan tasavvufî tecrübelerin aktarilmasi açisindan V/XI. yüzyil müelliflerinden Ebû Abdullah el-Ensârî el-Herevî’nin ayri bir yeri vardir. Tasavvufî mertebeleri ilk defa yüzlü tasnifle ele aldigi Menâzilü’s-sâirîn’in sözünü ettigimiz olusuma katkisi son derece önemlidir. Ilk mertebesi yakaza ile baslayip tevhîd mertebesi ile son bulan Menâzil’de sâlikin seyr ü sülûk sirasinda katetmesi gereken mertebeler, “bidâyet, ebvâb, muâmelât, ahlâk, usûl, evdiye, ahvâl, velâyet, hakîkat ve nihayet” olmak üzere on bölüme ve her bölüm on alt mertebeye, her bir mertebede üç ayri dereceye ayrilarak ele alinmistir.