Sartre / Copleston Felsefe Tarihi

Nihilist varolusçulugun onu yargilayabilme yeteneginden yoksun dogal bilincin yüzeysel anlayisinin üstünde ve ötesinde isleyen mantiginin en sonunda Marxizmde ve Nazizmde demir atmasi Usu reddetmenin salt raslantisal bir vargisi, irrasyonalizmin olmayabilecek de olabilen bir çikarsamasi degildir.Picasso’nun dostu ve hayrani olan Sartre Nazi ögretmeninin, Heidegger’in karizmasi altinda sözde ‘Diyalektik Us’ dedigi seyi ¬kinadi, öz-belirlenimsiz seçme özgürlügünü dogruladi, varolusçulugun tiranligin baska bir türü ile, Marxizm ile de uyum içinde olabildigini tanitladi. Seçme özgürlügü varolusçulugun törel özüdür. Sartre’in ¬gerçekte ¬hümanizmin reddedilmesi olan sofistik hümanizmine göre Özsüz, Logos¬suz insan herseyin ölçüsüdür, “eylemleri için degeri ve ¬kurallari kendisi koyar ve yalnizca kendi saptadigi ve tanimladigi kurallara göre oynamayi kabul eder.” (Varlik ve Hiçlik, 1943). Böyle ‘özgürlük’ gerçekten de ‘seçme özgürlügü’ ya da özençtir; keyfi istençtir, ussal Istenç degil. Seçimin evrensel moral bir ölçütü olamaz, çünkü hersey bireyin öznel egilimine, evrensel ile karsitlik içinde durmak zorunda olan varolussal bireyselligine baglidir. Sartre böyle diyalektiksiz entellektüel temelleri üzerine daha sonra Roma Dersi’nde (1964) “terörün devrimci türe (justice revolutionnaire) olmasi” gibi birseyden söz etti ve “kisaca, terörün insancilastirilmasi ilkede olanaklidir/bref l’humanisation de la terreur est possible en principe)” dedi. Ideolojik kurtaricilik konumu ile uyum içinde, kaçinilmaz olarak ve mantiksal olarak ¬siddeti kuraminin birincil bilesenleri arasina almak zorundaydi ve aldi; insanligin kurtaricisi olmak saltik moral aklanmisligi ileri sürmektir, ve böyle bir yükseklige karsitlik düsmanliktir. O da fasist ögretmeni gibi salt bir siddet rejimini aklamanin ötesine geçti ve çiplak terörü, 1972’de Münih Yaz Olimpiyatlarinda yasanan Kara Eylül terörünü savunmada duraksama göstermedi. Hümanizmin özsel olarak Rasyonalizm oldugunu, insani insan yapan özün Us oldugunu anlamasi olanaksizdi — ¬bilinçalti neden¬lerle, düsünceden bosalan yeri bilinçsiz dürtünün ¬almasi nedeniyle. Sartre’in kendine özgü nihilizm türünü tanitlama konusunda elinden geleni yapmasina karsin, düsünme özürlü dogal bilincin bilinçsiz revizyonizmi onu düzeltmeyi sürdürmüstür ve sürdürmektedir. 1964 Roma Dersi’nde: “Ahlakin temeli gereksinimde, es deyisle insanin hayvanligindadir” diyordu. Insa¬nin doga-üstü, hayvan-üstü, tinsel gereksinimleri, bilissel, duygusal ve estetik gereksinimleri, insanin özü diyebilecegimiz ve edimsellesme bekleyen bu gizillik Sartre’in da mater¬yalizminin ötesindeydi.Aziz Yardimli