Ortaçağda İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri

Miladî XII. asirda Islâm dünyasini gezen Benjamin (1165-1173) ve Petachia (1170-1187) adli Yahudilere ait bu seyahatnameler Bizans, Islâm ve Türk tarihi hakkinda bilgiler de içermesi sebebiyle, sadece Yahudi tarihi açisindan degil, ortaçag dünya tarihi açisindan da önem tasimaktadir.Benjamin, Ispanya’dan basladigi yolculuguna Roma, Yunanistan, Konstantiniye (Istanbul), Kibris gibi Eski Roma ve Bizans’a ait önemli sehirleri gezmis ve bu sehirlerin tarihî mekânlari, ticarî ve sosyo-kültürel yapilari hakkinda önemli bilgiler vermistir.Seyyahlar, özellikle de Benjamin gezdikleri yerlerde yasayan Yahudiler hakkinda çok kapsamli bilgiler vermislerdir. Bu sebeple ortaçag Yahudi tarihi arastirmacilari, XII ve XIII. asirda Italya, Bizans, Filistin, Mezopotamya ve Ortadogu’da yasayan Yahudi topluluklariyla ilgili konularda Benjamin ve Petachia’dan mutlaka faydalanmalari gerekir. Okuyucu bu seyahatnamelerde ortaçag Yahudilerinin o dönemde cemaat halinde yasadiklari yerlesim birimlerini, nüfusunu, meslek ve kazanç yollarini, mabetlerini (sinagoglar), egitim-ögretim kurumlarini, mezar ve ziyaretgâhlari ile cemaat liderleri gibi, Yahudilerin ortaçagdaki dinî, ticarî, sosyal ve kültürel hayatlarinin degisik yönleriyle ilgili çok degerli bilgiler bulacaktir.Seyahatnamelerde Türk ve Islâm tarihiyle de ilgili bilgiler de bulunmaktadir. Meselâ Benjamin, Selçuklu sultani Sencer’in Rey’i istilâ eden Oguz boylariyla yaptigi savasi 20 yil kadar sonra olayin sahidi bir Yahudiden dinlemis ve rivayet etmistir. Onun ifadelerinden, Nîsâbur ve çevresinde yasayan Yahudilerin Oguzlar’la iyi iliskiler içerisinde oldugunu anliyoruz. Seyyahlar gezdikleri cografyadaki, gerek Epikurus, Karaî ve Sâmirî gibi Yahudi mezhepleri gerekse Dürzî –ki Dürzîler’le ilgili Islâmî kaynaklar disinda bilgi veren ilk yabanci kaynak Benjamin’dir-, Hasîsî ve Islâm dünyasinda ortaya çikan diger i’tizâlî (heterodox) cereyanlarla ilgili olarak, bu alanlarda çalismalar yapan dinler ve mezhepler tarihi arastirmacilarina da ilk elden bilgiler sunmaktadir.