Ömer Ziyâeddin Dağıstânî Sultanların Vasıfları

İslâm ilim geleneğinde, gerek halkı irşat maksadıyla, gerekse ilim talebelerinin hadis tahsilinde sistematik bir kolaylık oluşturmak amacıyla kırk hadis mecmuaları oluşturma âdeti yaygındır. Bu mecmuaların oluşturulma maksatları zamanla genişlemiş, birçok konu başlığı altında, maksudun ortaya konulması için hadis derlemeleri yapılmıştır.
Bu âlimlerimizden biri de 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başında hayat sürmüş, mücahit, alim ve arif bir şahsiyet olan Ömer Ziyâeddin Dağıstânî’dir. Dağıstânî, asrının ilmî, içtimaî ve siyasî hassasiyetlerini göz önünde bulunduran; görev aldığı memuriyetlerinde, kaleme aldığı eserlerinde, eğitim hayatında ve irşat faaliyetlerinde bu tecrübeyi bahis konusu alanlara yansıtan ârif bir şahsiyettir. Dağıstan’da, içine doğduğu mücadele ortamının ve İstanbul’da tanıştığı, Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddin Efendi’nin Ziyâiyye olarak bilinen ilim-irfan mektebinin, onun şahsiyetinde oluşturduğu terkip, bütün faaliyet alanlarına aksetmiş gibi görünmektedir.
Dağıstânî’nin yayına hazırladığımız Hadîs-i Erbaîn fî Evsâfi’s-[Hukûki’s-]Selâtîn isimli kırk hadis mecmuası, bir hadis öğretim maksadından ziyade, dönemin şartları göz önünde bulundurularak dîn ü devletin ve İslâm milletinin bekâsının teminatı olarak görülen halife/sultanın vasıfları ve ona itaatin önemini tahkim etmek için kaleme alınmış dinî-siyasî bir metindir.
Eser bu haliyle, bugün anlaşılması zor olsa da, bir Osmanlı âliminin zihninde İslâm söz konusu olduğunda peşinen var olan; din ve devlet, din ve siyaset, din ve içtimâiyat gibi terkiplerin birbirleriyle olan yadsınamaz alakalarını da nazarımıza sunmaktadır. Elbette dönemin şartları ve müellifin siyasî tutumu da hadislere getirilen yorumları renklendirmekte, farklı bir bakış açısı olarak ortaya çıkmaktadır.