Allah’ın Aşkınlığı Esasu’t-Takdis fi İlmi’l-Kelam

Kelam ve Tefsir ilimlerinde büyük söhrete sahip olan Fahreddin er-Râzî, çevirisini sundugumuz bu eserinde, Müsebbihe olarak anilan antropomorfist kelâm akiminin Kur’ân ve hadislerde Allahü Teâlâ’yi tavsif eden ifadeleri anlama biçimini ele almakta; bütünlük ve derinlikten yoksun oldugu gerekçesiyle de elestirmektedir. Râzî’ye göre Allah’in haberî sifatlarini bildiren ayet ve hadislerin böyle lafizda kalan yahut literalist tarzda anlasilmasi aslinda gerçek anlamdan uzaklasmaktan baska bir sey degildir. Önemli olan lafizlarin anlamini nassin kendi bütünlügü içinde kavramaktir. Allah’i tavsif eden bazi ifadelerin zahirî anlamlariyla yetinmek bizi içinden çikilmaz inanç problemleriyle yüz yüze getirecektir. Bilginimiz bu endiselerini su sekilde dile getirmektedir: “Kur’an’da Allah Teâlâ hakkinda yüz, göz, yan, ayak ve bacak gibi kavramlar kullanilmaktadir. Eger biz bu mefhumlarin zahirî manalarini alirsak, bir yüzü ve bu yüz üzerinde birçok gözü bulunan, vücudunun bir tek tarafi olan ve bu tek taraf üzerinde birçok eli bulunan ve bir tek ayagi olan bir kisiyi Ilâh olarak kabul etmemiz gerekir ki; dünyada dahi, bundan daha çirkin bir varligi hayal edemeyiz. Öyle zannediyorum ki, hiçbir akil sahibi, Rabbini böyle çirkin sifatlarla nitelendirmeye razi olmaz...“ Islâm’in ilk nesillerinin bu türden ayetleri yorumlama konusundaki çekingen tutumlarini makul gören Râzî, özellikle Ahmed b. Hanbel sonrasi Selefiyye akiminin ayni yöndeki israrini akla uygun bulmaz. Kelam ve felsefe sahasinda bunca yönelis, çaba ve birikimin oldugu bir çagda tevile yanasmamayi bizzat Islam inanci için tehlike doguracak bir tutum olarak degerlendirir. Dolayisiyla yapilacak is, Allah’in Askin (el-’Alî, Müte’âl) Varlik oldugu ilkesinden kalkarak ilgili nasslarin anlamini her türlü antropomorfist ya da insan biçimci çagrisimdan arindirmaktir. (Arka Kapak)